Հարցազրույց Գյումրու գլխավոր ճարտարապետ ՀԵՆՐԻԿ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԻ հետ:
— Պարոն Գասպարյան, մենք բազմիցս բարձրաձայնել ենք քաղաքի այն կիսակառույցների մասին, որոնք խաթարում են քաղաքի տեսքը: Օրինակ, Գարեգին Նժդեհ փողոցում գտնվող նախկին, այսպես ասած՝ «Տեքստիլի բաղնիսը», որը երկաթյա կոնստրուկտորներով աղբավայրի է վերածված:
— Այդ տարածքն ունի սեփականատեր, ավելի շուտ՝ սեփականատերեր, հետո ինչ-որ վիճելի հարցեր էին առաջացել, դատական գործընթացների մեջ էին, հիմա վերջնականապես լուծում ստացել է: Սակայն սեփականատիրոջ կողմից ոչ մի գործողություններ չեն ձեռնարկվել:
— Որպես քաղաքային իշխանություն, արդյո՞ք սեփականատիրոջ դեմ խնդիր չի դրված, որ կոնկրետ ինչ—որ ժամանակահատվածում այն պետք է կառուցապատվի…
— Քանի որ քաղաքապետարանի լիազորություններն ու լծակներն այդքան մեծ չեն, որպեսզի սեփականատիրոջ նկատմամբ ճնշումներ բանեցնենք, կարող ենք միայն վարչական միջոցով ազդել, որը չնչին գումարների մասին է խոսքը, հետո պետք է դատական գործընթացով ստիպենք՝ կամ կառուցապատել, կամ օտարել: Իրենց հետ իմ ունեցած զրույցների ժամանակ ամեն անգամ ցանկություն հայտնել են, որ պետք է կառուցեն…
— Ինչո՞ւ է այնպես ստացվում, որ տարիներ շարունակ քաղաքում կուտակված որոշակի խնդիրները լուծում չեն ստանում: Այդ տարածքից զատ, օրինակ, «Տեքստիլի հանրակացարանի» կիսաավեր շենքը, կամ՝ Քըրքորյանի ճեմափողոցի կիսակառույց հարկը…
— Քաղաքում էլի շատ նման բաներ կան, որոնք լուծման կարիք ունեն, հարցը բարձրաձայնում ենք, ասում են՝ օրենսդրության մեջ պետք է փոփոխություններ մտցվեն, տեղական մարմիններին ավելի շատ լիազորություններ պետք է տրվեն, որ կարողանանք լծակներ գործադրել: Իսկ հիմա, եթե քայլերը խստացնենք, աղմուկ պիտի հանեն, թե մարդու սեփականության պահպանման իրավունք կա, էս կա, էն կա: Որոշ հարցեր լուծվում են. որին համոզելով, որին ստիպելով, բայց գործիքակազմը չկա, որ համայնքի ղեկավարը լիարժեք բանեցնի: Քըրքորյանի ճեմափողոցի կիսակառույց հարկը ապօրինի դաշտում է, դադարեցված է շինարարությունը, հարցը դրված է, առայժմ բանավոր համաձայնվել են, որ կիջեցնեն, բայց դեռ չեն արել:
— Այսինքն, սեփականատիրոջ հանդեպ կտրուկ քայլեր անելու օրենսդրական գործիքակազմը դեռ չի բավարարում, իսկ վարձակալական հիմունքներով տրված տարածքները՞, օրինակ, Սայաթ—Նովա փողոցի, այսպես ասած՝ «Կալբասի սադը»… Քաղաքացիներն անհանգստացած են, քանզի ծառեր են հատվել, ուզում են իմանալ, թե ինչ է կառուցվելու այնտեղ:
— Ոչ մի բան էլ չի կառուցվելու, մենք ոչ մի բանի թույլտվություն չենք տվել. բարեկարգվելու է, մաքրվելու է:
— Մտահոգությունն այն է՝ քաղաքացիներն ուզում են, որ բարեկարգ, կանաչապատ, մաքուր տարածքները շատ լինեն: Որպես ճարտարապետ, ի՞նչ կարծիքի եք՝ Ռուսթավելի փողոցը Ձեզ դուր գալի՞ս է. ամբողջը քար է, տներս քար է, սրտերիս քար է… Մի ծառ ու ծաղիկ չկա:
— Ճիշտ եք, որ մի քիչ չոր է: Մենք այնտեղ նախատեսել էինք, որ ծաղիկներ, ծաղկամաններ դրվեն, բայց ծառ տնկել չի կարելի, որովհետև քաղաքաշինական նորմերով, շենքից 5-6 մետր հեռավորության վրա պետք է ծառ տնկվի, որպեսզի արմատները շենքին վնաս չպատճառեն, բացի այդ, շենքերի ֆասադը կփակեին: Կարծում եմ՝ ամեն բնակիչ իր տան կողքը կարող է գեղեցիկ ծաղկամաններով ծաղիկներ դնել: Տեսեք, մյուս վերականգնված փողոցներում մենք ծաղիկներ տնկել ենք: Եթե արտասահմանյան քաղաքներում էլ նայեք, ապա նման փողոցներում ծառեր չկան:
— Քանի որ խոսեցինք այդ փողոցից, հարցնեմ. պարոն Մոնտալդոն ինքնակամ շինարարական աշխատանքներ արեց, ի՞նչ եղավ այդ հարցը, այստեղ էլ հո՛ քաղաքապետարանը իրավունք ունի՞: Որովհետև դա կարող է օրինակ ծառայել, որ ամեն մեկն իր համար մի բան անի ու խաթարի ընդհանուրը:
— Պարոն Մոնտալդոյի գործողություններն ապօրինի են, մենք մեր լծակներն օգտագործել ենք, նա 2 անգամ վարչական տուգանքի է ենթարկվել: Հետո մենք արդեն դիմել ենք իրավապահ մարմիններին:
— Քըրքորյանի ճեմափողոցի ներս ընկած հատվածում սպիտակ քարով հյուրանոց կառուցվեց, ըստ Ձեզ, դա ճարտարապետական տեսանկյունից սազո՞ւմ է ընդհանուրի հետ:
— Գիտե՞ք ինչ, եկեք սազել-չսազելուց չխոսենք, այլ մասնագիտական տեսանկյունից. ես գտնում եմ, որ այս սև հատվածը կարելի էր մի սպիտակով կոտրել… Մի ժամանակ բնակիչները դժգոհում էին, այդ թվում Դուք, թե հերիք է քաղաքը սև քարով սարքեք: Համաձայնեցինք, թույլ տվեցինք այլ գույն մտնի, հետո էլ դրանից դժգոհեցին, թե մեր քաղաքը դեղին քաղաք դարձրեցիք:
— Այո, ես կողմ եմ գունային լուծումներին, կանաչապատմանը…
— Այո, պետք է և՛ գույների, և՛ ձևերի, և՛ բարձրությունների տարբերություն լինի, որովհետև քաղաքը չի կարող մի ձևի, մի գույնի լինել, հակառակ դեպքում, զորակայանի կնմանվի: Կա, որ միատեսակ թաղամասեր են հիմնվում, սակայն դա տիպային է նոր ստեղծվող բնակավայրերին:
— Ես Ձեր կարծիքն եմ հարցնում, որպեսզի հասկանամ՝ արդյո՞ք պահպանվում է քաղաքի ճարտարապետական դեմքը, քաղաքային միջավայրը:
— Պատմական ճարտարապետական անցյալ ունեցող քաղաքները շերտեր են ունենում, քաղաքն ապրող օրգանիզմ է, մարդու նման հիվանդանում է, վիրավորվում է, բուժվում է, ամեն ժամանակաշրջանի հետ աճում է՝ կրելով տվյալ ժամանակի ազդեցությունը: Ամենադժվարը շերտերի համադրումն է: Շատ բաներ կան, որ, ասենք, ժամանակակիցների դուրը չի գալիս, բայց հետագայում ժամանակն ու տարածությունն է տալիս գնահատական: Շատ քաղաքներ, ինչպիսիք են Չանդիգարխը, Սան Պաուլուն և այլն, որ աշխարհի հզոր ճարտարապետների նախագծերով կառուցվեցին, այդպես էլ քաղաք չդարձան: Ինչո՞ւ, որովհետև պատմական շերտ չունեին: Եթե իմ ուզելով լինի, ապա ես մեր քաղաքում շատ բաներ կքանդեի:
— Հնությունից խոսեցինք՝ հիմա Կումայրի պատմական միջուկում գտնվող քանդվող, խարխուլ կառույցների հարցն ի՞նչ պետք է լինի, կա՞ն ծրագրեր:
— Կենտրոնի վերաբերյալ կոնցեպտը մենք ունենք, քանի տարի է աշխատում ենք այդ ծրագրերի վրա, և՛ ֆինանսական ներդրողների, և՛ պետական, և՛ Համաշխարհային բանկերի հետ: Ռուսթավելի, Շիրազ փողոցները սկիզբն էր: Երկրորդ ծրագրով Սլաբոդկա թաղամասն է, որը Տարածքային կառավարման նախարարությունը, Զբոսաշրջության պետական կոմիտեն ու մենք անում ենք Համաշխարհային բանկի ֆինանսավորմամբ: Երկարատև աշխատանք է, հիասթափվել պետք չէ: Եթե պիտի հարցնեք «վառեմ-մարեմի» շենքից, ասեմ, որ «Սինոփսիս» ընկերությունը ցանկություն է հայտնել վերականգնելու, մենք համաձայնել ենք:
— Մյուս դիտարկածս հատվածը վերաբերում է նախկին «Շիրակ» հյուրանոցի հարակից տարածքին, որը երկրաշարժից հետո «Լենինգրադշին» տնակային ավան էր դարձել:
— Ամբողջ տնակ-մոդուլ սրբվում, տարվում է, ու այն դառնալու է կանաչ գոտի:
— Մի ձգվա՜ծ հարց էլ կա. քաղաքի գլխավոր հատակագիծը…
— Ես նույնպես այդ հարցը մշտապես բարձրաձայնել եմ: Երբ 2001-ին մենք մշակեցինք, քաղաքն այլ իրավիճակում էր, հետագայում որքան ձգձգվեց, այնքան քաղաքը փոխվեց: Հիմա մի տարի է նոր գլխավոր հատակագծի համար կառավարության կողմից հանձնարարական է իջեցված և ֆինանսավորվել է, Շիրակի մարզի լրիվ միկրոտարածաշրջանային խնդիր էր, մենք կարողացանք Գյումրին էլ ներառել: Այս պահին «Հայնախագիծ» ինստիտուտում աշխատանքներ են տարվում: Արդեն գույքագրումն արված է, գենպլանը մշակված է, մնում է ուղղությունները մշակեն և քաղաքի զարգացումն արդեն կգիտենանք, ոնց ենք տանում. որն է կառուցապատման ենթակա, որը քանդման, որն էլ կանաչապատման գոտի:
— «Մուշ-2» թաղամասում, Ֆուտբոլի ակադեմիայի դիմաց, փոքր թաղամաս է կառուցվում, մեր անօթևանները մի փոքր նեղված ասում են, թե իբր Արցախից եկածների համար է:
— Նման բան չկա: Դա «Հայաստան» հիմնադրամի կողմից դեռ մի 2 տարի առաջ նախատեսած թաղամասն է, որը նախ ուզեցին Բուլվարային թաղամասի հանրակացարանները վերականգնել, հետո փոշմանեցին ու նոր տարածք խնդրեցին: Իսկ հանրակացարանները դարձյալ հետպայմանավորվածությամբ տրամադրեցինք «Ֆրանկ Մյուլլեր»-ի Սրմաքեշին, արհեստների կենտրոն դարձնելու համար: Շահառուներին որոշում է «Հայաստան» հիմնադրամը, կարծում եմ, արդեն գիտեն, ովքեր են, իսկ շենքերը սոցիալական բնակարաններ են լինելու:
— Եվ վերջին հարցս. կառուցապատման երկու նոր ծրագրեր կան. ի՞նչ ընթացքում են:
— Ներդրումային մասնավոր ծրագրեր են, հաստատված են, տարածքները տրամադրված: Մեկը, որը Գ.Նժդեհի փողոցի «Հանթսման» թաղամասի շարունակությամբ է, «ՊրոմԳրուպ» ընկերությունն է, որն արդեն սկսել է աշխատանքները: Իսկ «Մայր Հայաստան»-ին հարակից՝ «Կազաչի» թաղամասի տարածքը ՊՆ-ի ենթակայությամբ էր, այն տրվել է Վարդան Սրմաքեշին և Արման Սահակյանին, ովքեր համատեղ են կառուցապատելու, սակայն այս պահին դեռ մի քանի նախագծեր են քննարկվել: Եվս մեկ սպասելիք ծրագիր ունենք, Digital Pomegranate ընկերության Թոդ Ֆաբաքերն ուզում է «Ուռի գունդ» կոչվող Վարդբաղի տարածքում էկոքաղաք կառուցել: