Հարցազրույց արվեստի վաստակավոր գործիչ Նիկոլայ Ծատուրյանի հետ:
— Պարոն Ծատուրյան, Դուք 72 տարեկան եք, բայց այս տարի է նշվելու Ձեր 70-ամյա հոբելյանը: Ինչո՞վ էր պայմանավորված այս որոշումը:
— Երևի 80-ամյակս էլ 100 տարեկանում նշենք… Այս գաղափարն ինձ հուշեց Վահե Շահվերդյանը. նրա բեմադրություններն հոբելյանի առթիվ Վանաձորի թատրոնում ներկայացվեցին: Իմ հոբելյանը նշելու առիթով, հոկտեմբերի 13-ին Գյումրու դրամատիկական թատրոնում ներկայացվեց Նյու Յորքի Համազգային թատերախմբի հիմնադիր Հրանտ Մարգարյանի «Եվ երկինքեն երեք խնձոր ինկավ» մյուզիքլը, իսկ նոյեմբերի սկզբներին իմ երկու ներկայացումները կցուցադրվեն Երևանում՝ դրամատիկական և ռուսական թատրոններում: Ես չեմ սիրում, երբ հոբելյարը նստում է, ու նրան ծաղիկներ են նվիրում, բաժակաճառեր ասում, գովերգում, դա նմանվում է մահախոսականների: Ես երբեք չեմ սիրել կենացները, երբ ասում են, թե քեզ նման մարդ չկա, իսկ ետևիցդ՝ «Հողեմ դրա գլուխը»: Սրանք բոլորը սուտ բաներ են: Իմ ամենասիրելի ֆրազը դերասանուհի Ֆաինա Ռանևսկայայի արտահայտած միտքն է. «Ամենաշքեղ սիրամարգի պոչի տակ թաքնված է սովորական հավի հետույքը: Այնպես որ, թողեք պաթոսը, պարոնայք »: Ռանևսկայան սատիրիկ է, ես էլ ինչ-որ առումով նման եմ նրան:
— Բացի ներկայացումներից, այնուամենայնիվ, հոբելյանին նվիրված որևէ այլ բան լինելո՞ւ է:
— Տղաներն ասացին, թե ինչ-որ ֆիլմ կնկարահանեն իմ մասին ու սրճարանում կդիտենք այն: Բայց ասել եմ, որ ֆիլմը հումորով լինի, որպեսզի հրավիրված իմ ընկերներն ու ծանոթները չձանձրանան, ուրախ անցնի ժամանակը, առանց գալստուկների ու կաստյումների, համով, հոտով, մարդավարի: Մոտավորապես ասել եմ, որ ֆիլմը լինի այնպիսի երգիծական ոճով, ինչպես մի անգամ գրել եմ Մշակույթի նախարարությանը հանձնած իմ ինքնակենսագրությունում. «Ծնվել եմ 1945 թվականի հունվարին, այդ իսկ պատճառով համաշխարհային պատերազմն ավարտվեց…»: Ես շատ եմ սիրում օյինբազությունը, չեմ սիրում լուրջ բաները: Առհասարակ մարդու միջից պաշտոնը հանում է մարդուն: Չեմ ուզում, որ այդպես լինի:
— Երբ աշխատում էիք Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի պաշտոնում, որքան գիտեմ, Դուք էիք, որ նպաստեցիք Լյուդվիգ Հարությունյանի՝ գլխավոր ռեժիսոր նշանակվելուն, մինչդեռ մայրաքաղաքի ռեժիսորներն են հավակնել այդ պաշտոնին, ո՞րն էր այս դեպքում բացառության պատճառը:
— Ճիշտն ասած՝ չեմ սիրում կպնել աթոռից ու չելնել, և շատ հանգիստ դարձա խորհրդական, որպեսզի խորհուրդներ տամ, որովհետև ես թատրոնը շատ եմ սիրում: Երբ Լյուդվիգը եկավ թատրոն, ուզում էր Վահե Քաչայի ստեղծագործության հիման վրա բեմադրություն անել: Ես չհամաձայնեցի, առաջարկեցի Թումանյանի հեքիաթները բեմադրել: Հա, գիտեմ, որ Քաչան լավ գրող է, բայց այնպիսի գործ պիտի դնես, որ ժողովուրդն անընդհատ ուզի նայել: Եվ, երբ նա բեմադրեց «Հե՜յ, ջան, Շաշաստանը», այն մի քանի տարի չէր իջնում բեմից: Հետո անընդհատ հետևում էի ու ինչը հավանեցի. երբ նրան առաջարկեցի դառնալ գլխավոր ռեժիսոր, ասաց, թե պատրաստ չէ: Ոչ թե քցվեց այդ աթոռին, այլ՝ իսկապես լրջորեն ասաց, որ պատրաստ չէ: Ասի՝ «Ապրես, ես քեզ կպատրաստեմ»: Փառք Աստծո, հիմա իր տեղում է: Նույնը նաև Տիգրան Վիրաբյանը: Փայլուն տնօրեն է: Նույնիսկ Երևանում այսպիսի տնօրեններ չկան: Միանգամից կպավ գործի: Արդյունավետ աշխատում է:
— Սկզբում նա մեր թատրոնի պրոդյուսերն էր, Դուք ա՞յդ ժամանակ նկատեցիք նրա կազմակերպչական կարողությունները:
— Այո, որովհետև տեսնում էի, որ բավարարվող չէ ձեռք բերածով: Սանդղակը բարձր է պահում՝ մեր թատրոնը պետք է ամենալավը լինի: Ինձ շատ դուր է գալիս դա: Առաջին անգամ, երբ Երևանում ցուցադրվեց «Եվ երկինքեն երեք խնձոր ինկավ» մյուզիքլը, Սունդուկյանի թատրոնը լեփլեցուն էր: Իսկ հետո, երբ այստեղ բեմադրեցին, դերասան Լևոն Հարությունյանը, ով խաղում էր երևանյան ներկայացման մեջ, եկել էր նայելու: Ներկայացման ավարտից հետո, օթյակով ինձ մոտ է գալիս և, իր պատմելով, մի գյումրեցի նրան ուշադիր նայել ու ասել է. «Հը՜բը, մեզ մոտ էլ ըսպես ներկայացումներ կենեն»: Իբր՝ դու ո՞վ ես որ, էրեվընցի… Այսինքն՝ ինչ-որ հպարտության զգացում կար: Այս մյուզիքլը ես երևանյանից տարբերվող ոճով եմ բեմադրել: Այստեղ ես դիմակներ եմ «գործի» դրել, թեև, ասում են, թե դա բոլոր հանդիսատեսների համար չէ, որ ընդունելի է: Բայց ոչինչ, կարծում եմ, որ հանդիսականը պետք է տեղյակ լինի բեմադրական այլ մոտեցումների ևս: Օրինակ՝ Ռուսաստանում թատրոններ կան, բայց ոչ մեկը, ոճական առումով, մյուսին նման չէ: Ամեն մի պիես ունի իրեն բացելու բանալին:
— Քանի որ խոսք գնաց ռուսական թատրոններից, հայտնի երևույթ է, որ ժամանակին հռչակ վայելած ռեժիսորները կամ դերասաններն իրենց թատրոններն են հիմնել, օրինակ՝ Արմեն Ջիգարխանյանը: Տարիներ առաջ Դուք ունեիք Ձերը՝ «Մետրո» թատրոնը, բայց հետո հեռացաք այնտեղից, ինչպես Դուք եք ասում՝ փսորվեց ինչ—որ բան: Հիմա ի՞նչն է խանգարում Ձեր թատրոնն ունենալուն: Չէ՞ որ Դուք տարիներ ի վեր դասավանդում եք Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտում և Ձեր ուսանողները կարող էին այդ իսկ թատրոնի պոտենցիալ դերասանները լինել:
— Գիտե՞ք, ես իմ էությամբ շատ «ախմախ» մարդ եմ, չեմ կարող գնալ որևէ «պուզատիի» մոտ և փող խնդրել, մինչդեռ թատրոնը պահելու համար փող է պետք, լուծում պահանջող հազար ու մի հարց կա՝ դահլիճի վարձակալություն, աշխատավարձեր, դեկորներ, գովազդ և այլն: Եթե գնամ ու մերժում ստանամ, ինքս ինձնից կսկսեմ զզվել: Երևի գոռոզ եմ՝ չգիտեմ: Ես ծաղկում եմ միայն իմ գործի մեջ: Իսկ ինչ վերաբերում է Ջիգարխանյանի թատրոնին, չեմ կարծում, թե ճիշտ որոշում էր սեփական թատրոն ունենալը, այն այդքան էլ պահանջված չէ:
— Իսկ ի՞նչ կարծիքի եք Վահրամ Սահակյանի «Մեա կուլպա՝ իմ մեղքը» պիեսի բեմադրության մասին, որը երկար տարիներ չի իջնում բեմից: Ընդ որում, այն խաղում են տարբեր թատրոնների դահլիճներ վարձակալելով:
— Դա, ասեմ, մի քիչ իմը չէ, ես խնդալիքների հետ գլուխ չունեմ: Իմ կյանքում մեկ անգամ եմ այդպիսի ներկայացում արել ու երդվեցի, որ էլ չեմ անի: Դահլիճն ուշաթափվելու աստիճան ծիծաղում էր, իսկ ես նայում էի ու մտածում, թե ինչի՞ վրա են մարդիկ ծիծաղում: Իմ հումորը շատ է պահանջկոտ: Այ, ինձ կասե՞ք, երբ մարդիկ գնում են գազանանոց, ո՞ր կենդանու վանդակի մոտ են ավելի շատ կանգնում:
— Կապիկի:
— Բնականաբար, բայց առյուծի վանդակի մոտ քիչ մարդ կա: Առյուծը չի էլ ձգտում զվարճացնել, նա մեծ արժանապատվությամբ նայում է քեզ վրա: Կապիկներն իմը չեն, թեև հորոսկոպով ես կապիկ եմ: Մարդը գալիս է թատրոն, այո, ծիծաղելու, հուզվելու, լացելու համար: Իսկ երբ դերասանը ելնի բեմ, պետք է հանդիսատեսը երնեկ տա տիրոջը, բայց մեզ մոտ գետնախնձորներն են դուրս գալիս: Մեկ-մեկ ինձ ասում են, թե պահպանողական եմ, ես էլ նրանց եմ ասում՝ դուք նորը ցույց տվեք, որ ասեմ՝ հա, լա՜վն է: Տեսնում եմ՝ շատ սնամեջ են նոր բաները: Երբեմն գնում եմ Մոսկվա, նոր ներկայացումներ դիտում, այնպես եմ ոգևորվում, որ ինքս էլ եմ ուզում նոր բան անել, բայց այդ նորն էլ պետք է քոնը լինի: Ռուսը հարգում է թատրոնը, նա կարող է ժամերով լսել, թե ինչ են խոսում բեմում ու չձանձրանա, մերոնք այդպես չեն, մերոնք ուզում են, որ անընդհատ գործողություն լինի: Մենք հեքիաթի ժողովուրդ ենք:
— Դուք Մոսկվայում եք ստացել Ձեր մասնագիտական կրթությունը: Այժմ քննարկումներ են ծայր առել՝ ռուսերենին պաշտոնական կարգավիճակ տա՞լ, թե՞ ոչ: Եթե ընդունվի այդ օրենքը, ի՞նչ եք կարծում, որևէ բան կփոխվի՞ մեր մշակութասիրության կողմնորոշման հարցում:
— Չեմ սիրում պարտադրանք: Էս ի՞նչ է կատարվում՝ ո՞ւմ ինչ գործն է, կուզենամ՝ կիմանամ ռուսերեն, չեմ ուզի՝ չեմ իմանա: Պետք չէ մարդկանց համատարած թելադրել, թե հենց դա է իրենց պետք:
— Երևանում ինչպե՞ս է ընթանում Ձեր օրը:
— Ինստիտուտում կուրս ունեմ, հիմնականում ուսանողներիս հետ եմ անցկացնում օրս, ուզում եմ դաստիարակել վաղվա թատրոնի դերասաններին: Դե, մենք գնացքից իջած մարդիկ ենք, իսկ ապագան երիտասարդներինն է:
ՍԱՄՎԵԼ ՀՈՒՆԱՆՅԱՆ