galatv.am-ը գրում է. Հայաստանի ներքաղաքական զարգացումները 2018թ-ին գրեթե կանխատեսելի են. փորձագետների, քաղաքագետների և վերլուծաբանների գնահատմամբ՝ վարչապետի պաշտոնը մեր երկրում սահուն կերպով կզբաղեցնի Սերժ Սարգսյանը: Հայաստանը, ինչպես և տարածաշրջանի մյուս երկրները, փոխեց սահմանադրությունը հանուն մեկ կառավարչի քաղաքական կյանքի երկարաձգման: Ընդ որում, դա արվեց շատ «գրագետ», քաղաքական նոր «ճարտարապետական տարրերի» օգտագործմամբ, քաղաքական առաջընթացի անվան տակ, ուժերի բոլոր կենտրոնների, այդ թվում՝ եվրոպական քիմքին հաճո տարբերակով: Սերժ Սարգսյանի ձևավորած ուժեղ իշխանությունն իրականում թուլացրել է պետությունը: Այս կարծիքին է քաղաքագետ Աղասի Ենոքյանը:
Սերժ Սարգսյանից Սերժ Սարգսյան մեկ սահմանադրություն է
Հայաստանում սահմանադրությունը փոխվեց, բայց չփոխվեցին քաղաքական դերակատարները, և, ամենայն հավանականությամբ, առաջիկայում էլ քաղաքական դաշտը քաղաքական «սանացիայի» չի ենթարկվելու: Հետևելով իրավիճակին՝ համոզվում ես, որ Էդուարդ Շարմազանովի ժամանակին արտահայտած կարծիքը, որ անկախ նրանից, թե ով ինչ պաշտոն կուզենա զբաղեցնել, առաջիկա 10 տարվա ընթացքում առանց Մելիք-Ադամյան 2-ով անցնելու, այսինքն՝ առանց Հանրապետական կուսակցության կարծիքը հարցնելու, չի կարող հաջողություն ունենալ, իրականություն է դառնում:
Քաղաքական այդ ուղերձը շատերն ընկալեցին որպես ցինիզմ, մյուսները փորձեցին յուրովի պատասխանել Շարմազանովին ու իրենց դերը կարևորել, ոմանք էլ ցանկացան շրջանցել Մելիք-Ադամյան 2 հասցեն, բայց չհաջողեցին: Արդյունքում՝ քաղաքական զարգացումները տարան նրան, որ ՀՀ-ում այնպես «կարվեց ու ձևվեց» սահմանադրությունը, որ այն միշտ մնա Սերժ Սարգսյանի «հագին»:
«Ես կարծում եմ՝ որպեսզի ունենա վերահսկողություն բյուջեի և այլ կոռուպցիոն մեխանիզմների նկատմամբ, Սերժ Սարգսյանը պետք է վերցնի վարչապետի պաշտոնը»,- մեզ հետ զրույցում կարծիք հայտնեց քաղաքագետ Աղասի Ենոքյանը:
Մեր այն հարցին, թե ինչո՞ւ Ս. Սարգսյանը չգնաց նախագահական համակարգը պահպանելու քայլին՝ երկարացնելով պաշտոնավարման ժամկետը, քաղաքագետը պատասխանեց. «Դա մի քիչ ռիսկային էր այն տեսանկյունից, որ Հայաստանը ոչ Ուզբեկստան է, ոչ Թուրքմենստան: Ապագա ասելով նկատի ունեմ՝ ինվեստիցիաները, փողերը վերցնում է Եվրոպայից: Իսկ նախագահական պաշտոնի պահպանման դեպքում, չեմ կարծում, որ Եվրոպան ընդհանրապես կնայեր Հայաստանի կողմը: Արդեն հիմա՝ Հայաստան-ԵՄ համաձայնագրի ստորագրումից հետո, անմիջապես բացվեցին եվրոպական ինվեստիցիաների կանալներ. Եվրոպական Զարգացման բանկը խոստումներ տվեց, Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնն է պատրաստվում այցելել Հայաստան, կարծես թե, ինչ-որ լուրջ խոստումներով: Իսկ եթե Սերժ Սարգսյանն իրեն հռչակեր ցկյանս նախագահ, ես կարծում եմ, որ նման մոտեցում չէր ցուցաբերի աշխարհը»,- նշեց Աղասի Ենոքյանը:
— Ստացվում է այնպես, որ մեր տարածաշրջանի բոլոր երկրները փոխում են սահմանադրությունները: Հայաստանը ևս գնաց այդ քայլին, ինչի՞ հետ է դա կապվում:
— Գիտե՞ք, սա էն կենդանու պատմությունն է, որ բնից հոտ է գալիս, իրեն թվում է, թե բույնը պետք է փոխի, այնինչ՝ հոտն իրենից է: Կոռուպցիայի վրա կառուցված համակարգը նման տիպի փոփոխությունների դեպքում չի կարող դրական արդյունք տալ: Խնդիրն այն է, որ չկա որևէ տիպի վերահսկողություն բյուջեի ծախսերի, մոնոպոլիաների նկատմամբ: Այս ամենը սահմանադրություն փոխելով չի վերանում: Սահմանադրությունը կարողացել են այնպես ճարպիկ ձևով փոխել, որ այս հարցերին լուծում չտրվի:
— Նշանակո՞ւմ է արդյոք, որ 2018 թվականից հետո «քաղաքական հրաշքի» ակնկալիք չպետք է ունենալ:
— Բացարձակ:
Փոփոխությունները կարող են լինել միայն հեղափոխությամբ
Քաղաքական ուժերը, այդ թվում՝ ընդդիմադիր, վաղուց արդեն մեզանում ընկալվում են որպես մեկ կենտրոնից կառավարվող «տիկնիկներ»: Հենց դա է պատճառը, որ քաղաքական ստագնացիայի վիճակից ելք չի գտնվում: Մերթ ընդ մերթ շրջանառվում են տեղեկություններ, որ քաղաքական լուսանցքում հայտնված կուսակցությունները կամ աուտսայդերները կարող են հայտնվել «քաղաքական շուկայում»: Ասել է թե՝ դրանք կարող են օգտագործվել քաղաքական նոր վերադասավորումների դեպքում: Աղասի Ենոքյանն այդպես չի կարծում: Նա գտնում է, որ իշխող ՀՀԿ-ն որևէ այլ ուժերի օգնության կարիքը չունի և չի էլ դառնալու դրանցից որևէ մեկի քարշակը:
«Սերժ Սարգսյանը ստեղծել է այնպիսի մի իշխանություն, որտեղ ինքն ունի շատ ուժեղ իշխանություն: Մյուս կողմից՝ պետությունն է շատ թուլացել այդ իշխանության կենտրոնացման պատճառով: Այս առումով բոլոր տիպի՝ տնտեսական, սոցիալական, արդարության հետ կապված հարցերի լուծումը, հնարավոր է, որ լինի հեղափոխական ճանապարհով: Այդ դեպքում է հնարավոր ձեր նշած աուտսայդերների ի հայտ գալը: Սակայն սա դիալեկտիկական զարգացման ճանապարհը չէ, և դրա վերաբերյալ շատ դժվար է կանխատեսում անել»:
— ԲՀԿ—ն չի բացառում և, կարծես, ցանկություն ունի կոալիցիա կազմելու: Նոր սահմանադրությունը դա թույլ տալի՞ս է: Չէ՞ որ այդ դեպքում կխախտվի ընդդիմության ներկայացվածության համամասնությունը խորհրդարանում:
— Սահմանադրությունը դա թույլ տալիս է: Եթե ԲՀԿ-ն մտնի կոալիցիա, մենք ինչ-որ մեկին պետք է անվանենք ընդդիմություն, չէ՞, բա ընդդիմություն ո՞վ է լինելու: Հիմա ձևավորված քաղաքական միավորների մեջ ես չեմ տեսնում հստակ ընդդիմադիր մոտեցմամբ ուժ: Կան ինչ-որ անհատներ, հասարակական-քաղաքական գործիչներ, որոնք ունեն ընդդիմադիր կեցվածք, սակայն նրանք ինստիտուցիոնալացված չեն: Նրանք իշխանության ներկա համակարգի մեջ իշխանության համար պայքար չեն կարող տանել: Դրա համար անհրաժեշտ են հեղափոխական զարգացումներ, որպեսզի իմ նշած անհատները մտնեն քաղաքականության մեջ: Իսկ դա ես չեմ բացառում զուտ այն պատճառով, որ Հայաստանի և Հայաստանի քաղաքացիների սոցիալական վիճակը չափազանց ծանր է:
— Նկատի ունեք հեղափոխական զարգացում Սասնա ծռերի քայլի նմա՞ն:
— Միգուցե: Նրանց քայլը հեղաշրջման էր ավելի շատ նման, ոչ թե հեղափոխության: Հարցեր կային, որ Սասնա ծռերը հաջողություն չէին կարող ունենալ: Կոնկրետ ժողովրդական զանգվածների հետ նրանց կապը շատ թույլ էր, ինչը հեղափոխության համար կարևոր նախապայման է:
— Հեղափոխություն իրականացնելու համար պետք է լինեն մի քանի նախապայմաններ: Ըստ Ձեզ, կա՞ այդ ուժը, որը կարող է հեղափոխություն անել:
— Ներկա պահին՝ ոչ: Բայց քանի որ պետությունը շատ թույլ է, հնարավոր են նաև անկանխատեսելի զարգացումներ: Անգամ այնպիսի հզոր պետություններում, ինչպիսին Մեծ Բրիտանիան է, տեղի ունեցավ BREXIT-ը, Գերմանիայում Մերկելը չի կարողանում կառավարություն կազմել: Հայաստանի դեպքում, իհարկե, դրա մասին ևս կարելի է շատ հանգիստ խոսել: Անկանխատեսելի զարգացումները չեն բացառվում:
— Բայց չէ՞ որ մեզանում գրեթե բոլոր ուժերը կառավարվող են:
— Քաղաքական կուսակցությունների միջոցով հնարավոր է քաղաքական պայքար: Իմ ասած զարգացումները հեղափոխական ճանապարհի և ոչ ընտրական մեխանիզմների դեպքում կարող են լինել: Հիմա նման ուժ չեմ տեսնում, բայց ցանկացած պահի նման ուժ կարող է առաջանալ:
ԼԻԼԻԹ ԱՂԵԿՅԱՆ